2020 Ekim ayı, Avrupa’nın yapay zekâ alanında ve hukuk konusunda önemli kararlar verdiği ve uzlaşıya vardığı bir ay oldu. Atılan adımlar hem Avrupa Birliği (AB) kanadından hem de Avrupa Konseyi tarafından geniş kapsamlı bir şekilde ele alındı. Avrupa Parlamentosu (AP), yapay zekâ tarafından etik, hukuki sorumluluk ve fikri mülkiyet alanlarında ortaya çıkan uzun vadeli fırsatları ve yasal zorlukları ele alan önerileri onayladı. Bu çerçevede Hukuk İşleri Komitesi, AB’nin yapay zekâyı en iyi şekilde düzenlerken yeniliğin, etik standartların ve teknolojiye olan güvenin nasıl arttırılabileceğine ışık tutuyor.
Raporlardan biri, güvenlik, şeffaflık ve hesap verebilirliğin sağlanması, ön yargı ve ayrımcılığın önlenmesi, sosyal ve çevresel sorumluluğun geliştirilmesi ve temel haklara saygı konularına odaklanıyor. Buna göre, AB Komisyonu yazılım, algoritmalar ve veriler dahil olmak üzere birlikte yapay zekâ, robotik ve ilgili teknolojileri geliştirirken, uygularken ve kullanırken uyulması gereken etik ilkeleri ve yasal yükümlülükleri özetleyen yeni bir yasal çerçeve oluşturmalı. Aynı zamanda ilerleyen dönemde oluşturulacak düzenlemeler, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli yol gösterici ilkelere göre yapılmalı:
- insan merkezli ve insan yapımı bir yapay zeka,
- güvenlik, şeffaflık ve hesap verebilirlik,
- ön yargı ve ayrımcılığa karşı koruma sağlama,
- tazminat hakkı,
- sosyal ve çevresel sorumluluk, gizlilik ve veri korumasına saygı.
Bir diğer rapor ise sorumluluğa ilişkin. Buna göre, yüksek riskli yapay zekâ sistemleri işletenleri, ortaya çıkan herhangi bir zarardan kesin bir şekilde sorumlu kılan, geleceğe yönelik bir hukuki sorumluluk çerçevesi oluşturulmalı. Oluşturulacak net bir yasal çerçeve, işletmelere hukuki belirlilik sağlayarak yeniliği teşvik edecek, vatandaşları korurken ve tehlikeli olabilecek faaliyetlerden caydırırken, yapay zekâ teknolojilerine olan güvenlerini artıracak.
Kurallar sağlığa, fiziksel bütünlüğe, eşyaya zarar veren faaliyetler ile maddi kayıplara neden olan faaliyetlere ilişkin, hem fiziksel hem de sanal ortamda kullanılan yapay zekâ için geçerli olacak.
“FİKRİ MÜLKİYET HAKKININ YALNIZCA İNSANDA OLMASI GEREKTİĞİNE ODAKLANILIYOR”
Kabul edilen diğer rapor ise yapay zekâ konusunda etkili bir fikri mülkiyet hakları sistemi (IPR) oluşturulması gerektiği üzerine odaklanıyor. Yenilikçi geliştiricileri korumak amacıyla AB’nin patent sistemi için koruyucu önlemlerin alınması gerektiğini, bu yapılırken insan yaratıcılarının çıkarlarına veya birliğin etik ilkelerine aykırı olmaması gerektiği de vurgulanıyor. AP üyeleri yapay zekâ destekli insan eserleri ile yapay zekâ yaratımlarını ayırt etmenin önemli olduğuna inanıyor ve yapay zekanın hukuki kişiliğe sahip olmaması gerektiğini belirtiyor. Bu bakımdan, fikri mülkiyet hakkı yalnızca insanda olmalı. https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20201016IPR89544/parliament-leads-the-way-on-first-set-of-eu-rules-for-artificial-intelligence
Söz konusu gelişmeler ışığında, Avrupa Birliği Komisyonu’nun düzenleme önerisinin önümüzdeki yılın başlarında hayata geçirilmesi bekleniyor.
“YAPAY ZEKA DEMOKRATİK SÜREÇLERİ ETKİLEYEBİLİR”
Avrupa Konseyi tarafında da yapay zekâ ve hukuk odaklı gelişmeler yaşandı. Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi (AKPM) toplantısında aralarında Türkiye’den raporların da olduğu çeşitli raporlar sunuldu. https://pace.coe.int/en/pages/session-20201012 Bunlar;
- Yapay zekânın demokratik yönetişim ihtiyacı
- Algoritmik adalet
- Yapay zekâ kullanımından kaynaklı ayrımcılığın önlenmesi
- Beyin-bilgisayar ara yüzü: İnsan hakları konusunda yeni tehditler mi yeni haklar mı?
- Sağlık hizmetlerinde yapay zekâ: tıbbi, hukuki ve etik zorluklar
- İşgücü piyasası: Dost mu düşman mı?
- Otonom araçlara hukuki yaklaşım
Raporda üzerinde durulan bazı kısımlar özetlenecek olur ise;
“Yapay zekânın demokratik yönetişim ihtiyacı” raporu, yapay zekânın demokrasi üzerindeki etkisine odaklanıyor. Yapay zekâ tabanlı teknoloji kullanımının, demokratik kurumların süreç işleyişine etkileri üzerinde durulurken, aynı zamanda vatandaşların sosyopolitik davranışlarını etkileyebileceği üzerinde de duruluyor. Yapay zekâ kullanımının, devletler ve devlet kurumları ile büyük özel şirketler tarafından suistimal edilme potansiyeli olduğu, bunun hak temelli demokrasilerimizin kurumları, süreçleri ve normları için gerçek bir tehdit oluşturduğu sonucuna da raporda değiniliyor. https://pace.coe.int/en/files/28723
“KİŞİSEL SAĞLIK VERİLERİNİN GÜVENLİĞİ ve OTONOM ARAÇLARIN GELİŞİMİ ÜZERİNDE DURULMALI”
“Sağlık hizmetlerinde yapay zekâ: tıbbi, hukuki ve etik zorluklar” raporu, yapay zekânın temel etik ilkeleri etrafında geniş bir küresel fikir birliğine atıfta bulunuyor ve ilgili uluslararası kuruluşların, paydaşların ortak bakış açılarına dayalı olarak sağlık hizmetlerinde yapay zekâya ilişkin etik kılavuz geliştirmeye yönelik çalışmalar destekleniyor.
Yapay zekâ hem bireylerin sağlığını hem de halk sağlığını iyileştirme konusunda büyük bir potansiyele sahip, ancak aynı zamanda bireysel hakları ve halk sağlığını yeni risklerle de karşı karşıya getirebilme ihtimali var. Yapay zekâ uygulamaları, onları düzenleyen yasal çerçeveden çok daha hızlı gelişim gösteriyor. Hassas kişisel sağlık verilerinin mahremiyeti ve siber güvenliği, bilgilendirmeye dayalı rıza ve paydaşların sorumluluğu için hukuki düzenlemelere ilişkin gereklilikler konusunda daha fazla tartışmaya ihtiyaç var. https://pace.coe.int/en/files/28737/html
“Otonom araçlara hukuki yaklaşım” raporu ise kısaca şunlara vurgu yapıyor: Yarı otonom araçların yollardaki sirkülasyonunun önümüzdeki yıllarda önemli ölçüde artması muhtemel ve bazı çevreler önümüzdeki on yıl içinde tamamen otonom olan araçların kullanıma sunulabileceğini düşünüyor. Bu gelişmeler, cezai ve hukuki sorumluluk, üreticilerin ve sigorta şirketlerinin yükümlülükleri ile karayolu taşımacılığının gelecekteki hukuki düzenlemelerine ilişkin sorular ortaya çıkarıyor. Bunlar aynı zamanda önemli etik ve mahremiyet endişelerini de doğuruyor.
Beklenti, otonom araçların, insanlar tarafından kullanılanlara göre önemli ölçüde daha güvenli olacağı yönünde. Bu potansiyeli gerçekleştirmek için uygun düzenlemelere ihtiyaç duyulacak. Başlangıç noktası olarak, bu düzenleme yaşam hakkına tam saygıyı sağlamalı. https://pace.coe.int/en/files/28721/html
Avrupa tarafından yaşanan bu gelişmeler yakın zamanda yapay zeka konusunda bazı hukuki standartların belirleneceğine işaret etmekle kalmıyor, geleceğin teknolojilerinin insan temmelii yaşam konusunda nasıl bir gelişme göstereceğine dair bize somut olmayan veriler de sunuyor.
İlk yorum yapan olun